Dali !

skoro już musze pisać referaty na historię sztuki,
to w sumie tematy są na tyle ciekawe, żeby się podzielić.
kolejne będą o dadaiźmie i kolażu : )

Salvador Dali

Biografia Salvadora Dalego dla zrozumienia jego twórczości jest nieodłączna. Wielu z jego dzieł nie da się zrozumieć nie zaznajomiwszy się wcześniej z wydarzeniami z życia autora.

W dniu 11 maja 1904 w Figueres, małym miasteczku hiszpańskim urodził się Salvador Felipe Jancinto Dali. Oboje jego rodziców było szanowanymi obywatelami z dobrych rodzin. Dali urodził się dokładnie w 9 miesięcy po śmierci brata, który nie dożył nawet trzech lat. Ponieważ brat nosił to samo imię, Dali czuł się często jego sobowtórem. Odwołując się do psychoanalizy Freuda, z pewnością miało to wpływ na kształtowanie się jego życia i przeżyć wewnętrznych. Dali, po śmierci brata jako jedyne dziecko swoich rodziców, był uwielbiany i otaczany kultem był od najmłodszych lat – był niejako tyranem i księciem. Dali potrafił buntować się woli ojca w sposób ekstrawagancki i inscenizował zabawne i irytujące rodzica rytuały, np. przy stole. Już w czasach szkolnych Salvador brał lekcje rysunku, w 1918 roku jego prace zostały po raz pierwszy wystawione w teatrze miejskim Figueres, zyskując uznanie krytyków. 

W tym okresie Dali żywo interesował się kubizmem i impresjonizmem. Czytał Nietschego, Kanta, Woltera, interesował się psychologią.

Przełomowym wydarzeniem w życiu Dalego jako autora był pobyt w 1916 roku w El Muli de la Torre – młynie będącym własnością rodziny Pichot, a znajdującym się w pobliżu Fugueres. Tam Dali, na nadjedzonych przez korniki drzwiach namalował wiśnie. Zachwyt ludzi dookoła umocnił Salvadora w poczuciu, że chce zostać malarzem na poważnie.

Po ukończeniu szkoły Dali podjął studia artystyczne w Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych w Madrycie. Tuż po przyjęciu został zawieszony z zajęć na rok, ponieważ uchylał się od zdawania egzaminów – uznał, że kwalifikacje komisji egzaminacyjnej są niewystarczające, aby mogła ona oceniać jego prace. Krótki pobyt w Madrycie odcisnął piętno na Dalim – poznał wtedy Luisa Bunuela i Fedrica Garcię Lorcę i po raz pierwszy zetknął się z surrealizmem.

Malarskie eksperymenty Dalego budziły podziw wielu kolegów, głównie dlatego, że cokolwiek robił zachowywał w tym cząstkę indywidualnego stylu, nie skupiając się tylko na naśladownictwie. Inspirował się dadaistycznym kolażem i kubistyczną formą. Wszystko jednak zmierzało do surrealistycznego okresu artysty, który rozpoczął się w 1929 roku.

„Pies andaluzyjski”, który razem z Luisem Bunuelem nakręcił w latach 1928-29 -  filmem tym rządziły reguły braku zasad i planowania, dozwolone było tylko to co zaskakujące i irracjonalne. Film ten uznano za punkt zwrotny w historii kina i istotne dzieło surrealizmu. Okres między 1929 rokiem a wybuchem wojny w Europie to najpłodniejsza i najistotniejsza faza w twórczości malarza. Dali spotkał wtedy swoją późniejszą żonę Galę Eluard, przyłączył się do grupy surrealistów i rozwinął własną „metodę paranoi krytycznej”, środek wyrazu, z którym pozostał związany przez całe życie i który stał się jednocześnie jednym z najważniejszych osiągnięć surrealizmu. W tym czasie powstały jego najpopularniejsze dzieła, a w końcu osiągnął również sukces finansowy.

Poznanie Gali miało zbawienny wpływ na Salvadora – jak sam mówił, pełniła ona nie tylko rolę jego kochanki i muzy, ale również terapeutki, umiejętnie radząc sobie z jego histeriami.

Po opublikowaniu artykułu Georges Bataille’a o obrazie Dalego pt. „Żałbna gra” w 1929 roku surrealiści na poważnie zaczęli interesować się postacią i osiągnięciami Salvadora. W tych kręgach zadebiutował on współtworząc pismo „Surrealizm w Służbie Rewolucji”, projektował okładki i pisywał artykuły do publikacji artystycznych. Teoretyczne założenia ruchu surealistycznego sformułował Andre Breton w 1924 roku w swoim „I manifeście surrealizmu” . Dla członków tej grupy źródłem wszelkiej sztuki było to co podświadome utajone, nieznane; chciano tym przezwyciężyć presję zdrowego rozsądku i presje społeczne. Dużym zainteresowaniem cieszył się sposób surrealistycznego zapisu, niejakiego strumienia świadomości, czysto intuicyjnego. Grupa powstała w środowisku dadaistów, lecz odrzucała tamtejszą żądzę zniszczenia. Surrealiści wierzyli w teorie Zygmunta Freuda i chcieli wyzwolić jednostkę poprzez psychoanalizę.

Twórczość Dalego pomogła rozbrzmiewać grupie, zaczął on też tworzyć surrealistyczne obiekty, a nie tylko obrazy. Chciał łamać tabu społeczne, inspirował się erotyzmem i irracjonalnością. W swoich pracach próbował ukazywać inne formy postrzegania świata, halucynogenne wizje, oniryczne historie. Niektóre ze swych dzieł określał „ręcznie malowanymi fotografiami marzeń”, ponieważ starał się zapamiętywać sny i przelewać je na płótno.

Na początku lat trzydziestych Dali zaczął dystansować się od lewicowych ideałów surrealistów, w 1933 roku namalował kontrowersyjny portret Lenina, a gdy w końcu na którymś ze swoich obrazów umieścił swastykę rozpętał się prawdziwy skandal. Dali bronił się mówiąc, że wszelkie tabu należy potępiać. Wydarzenia polityczne dominowały ówczesne lata – Dali w wielu pracach zawierał aluzje do okrucieństwa i wojny.  Jednocześnie powstawały jego obrazy-rebusy, malarskie zagadki, w których widz niezależnie od własnej wyobraźni dostrzec może zmienne motywy. Do najsłynniejszych zdecydowanie należy „Zagadka bez końca” – obraz w którym na pozór nie ma nic konkretnego, dopiero po przyjrzeniu się poszczególnym elementom i cieniom można zauważyć symbole i starać się o interpretacje.

Pod koniec lat 30. Dali zaczął odnosić wielkie międzynarodowe sukcesy, jego prace wystawiały galerie od Londynu po Nowy Jork. Skandale przeplatały się z wielkim uznaniem krytków. Wojna domowa w Hiszpanii uniemożliwiała spokojną egzystencję w kraju, więc Dali i Gala skazani byli na mieszkanie w hotelach Paryża i Włoch. Na emigracji artysta tworzył stosunkowo niewiele, bardziej poświęcił się pracom na zamówienie czy pisaniu autobiografii.  Książka pojawiła się w końcu w 1942 roku pod tytułem „Sekretne życie Salvadora Dali” i zostało „rozszarpane” przez krytykę pod zarzutem niedostosowania do wymogów klasycznej autobiografii. Życie i twórczość Dalego były nierozerwalne zatem z książki uczynił autoinscenizację. Opis dzieciństwa i młodości autora był wręcz wymysłem Dalego, miało to z pewnością związek z psychicznymi problemami oraz zakłóconymi stosunkami z rodziną.

Salvador wrócił również do przemysłu kinowego – w 1945 roku dostał zlecenie od samego Alfreda Hitchcocka do jego filmu „Spellbound”. Fabuła wyglądała nastepująco: Doktor psychiatrii, (grana przez Ingrid Bergman), Contance, zakochuje się w pacjencie (Gregory Peck), który stracił pamięć i jest przekonany, że popełnił zbrodnię. Ona ukrywa go przed policją, a dzięki psychoanalizie stara się dotrzeć do podświadomych wspomnień. Zadaniem Dalego było zilustrowanie marzeń sennych pacjenta, mających zawierać wskazówki co do jego tożsamości i przestępstwa. Dali za swoją pracę dostał niebotyczne honorarium w wysokości 4 tysięcy dolarów. W 1946 roku Salvador współpracował również z Waltem Disneyem nad projektem filmu „Destino”.

Oprócz kina artysta udzielał się również w świecie teatru – w 1939 roku udało mu się zrealizować projekt sceniczny pod tytułem „Bachanalia” – w tym przedstawieniu tancerze pojawili się na scenie wychodząc z otwartej piersi olbrzymiego łabędzia. Do następnego baletu, pod tytułem „Labirynt” Dali miał nie tylko zaprojektować scenografię i kostiumy, ale też napisać libretto. Sam sukces czy też niepowodzenie danej sztuki nie miało dla Dalego większego znaczenia.

W roku 1948 Dali wraz z Galą powrócili do Europy – wtedy też można zauważyć istotny zwrot malarza ku katolicyzmowi – w 1949 roku Dali spotkał się na prywatnej audiencji z papieżem Piusem XII , na której artysta pokazał mu swoje dzieło:  „Madonnę z Port Lligat”. Po tym spotkaniu Dali oficjalnie przyznał się do katolicyzmu. W 1951 roku opublikował swój „Manifest mistyczny” w którym zwracał uwagę na swój obraz, w którym po raz pierwszy użył wizerunku Chrystusa – „Chrystus świętego Jana od Krzyża”. Dali przedstawił mesjasza w perspektywie pod kątem i z góry – chciał ukazać go w taki sposób w jaki nie zrobił tego jeszcze nikt.

W kontraście do egzystencjalnych myśli, Dali miał też epizody fascynacji nauką -  gdy 6 sierpnia 1945 roku bomba spadła na Hiroszimę, artysta oznajmił: „Eksplozja bomby wywołała u mnie sejsmiczny wstrząs. W tej chwili moje myślenie skoncentrowało się wokół atomu.”  Do tych myśli nawiązują obrazy: „Leda atomica”, „Wewnątrzatomowa równowaga łabędziego pióra” czy „Kwas galacidalacidezoksyrybonukleinowy”. Dali interesował się również fotografią, robił zdjęcia i chętnie pozował.

Wraz z wiekiem Dali wciąż podążał drogą eksperymentu, swoje malarstwo postrzegał jako środek wyrau, mający unaocznić światopogląd artysty w szerokim kontekście jego życia i doświadczeń. Do lat 70. miał już wyrobioną pozycję w świecie sztuki. Zajmował się głównie planami i projektami swojego muzeum w mieście rodzinnym, malował coraz mniej. Jego sława nie słabnęła, pracował nad obrazami trójwymiarowymi czy plastycznymi hologramami.

Gdy w 1982 roku zmarła Gala, artysta coraz bardziej zamykał się w sobie i nie malował prawie nic. Dali zmarł 1989 roku na wieży Galatea w muzeum w Figueres, gdzie mieszkał w ostatnich latach życia. Ostatnim obrazem jaki namalował był „Ogon jaskółki”, jeden z niewielu w ogóle obrazów abstrakcyjnych artysty.

Na wyrażone przez niego życzenie za życia, jego ciało zostało zabalsamowane i wystawione na tydzień w muzeum w Figueres.

Salvador Dali pozostał jednak nieśmiertelny, dzięki swojej sztuce i charyzmie. Zmienił świat artystyczny i został na zawsze symbolem surrealizmu, a jego wąsy są do dziś powielanym schematem w pracach awangardowych.

(Korzystałam z książki „Dali” Franka Weyersa)